Dowebewustheidsmaand vind jaarliks in September plaas en die Internasionale Dag vir Dowes word op die laaste Sondag in September (op 29 September in 2024) gevier. In ? meningsartikel vir die Cape Times beklemtoon Susan (Modiegi) Njeyiyana van die Departement Algemene Taalwetenskap die belangrikheid van bewusmaking om respek vir dowe persone se identiteit te bevorder.
Susan (Modiegi) Njeyiyana*
Dowebewustheidsmaand, wat jaarliks in September plaasvind, het plaaslik en wêreldwyd 'n tradisionele viering geword wat van die een generasie na die ander oorgedra en jaarliks herhaal word. Tradisies help om 'n gevoel van trots, kontinu?teit, gemeenskap en gedeelde identiteit te skep. In onlangse jare is ons gebaretale en Dowe kultuur op die Internasionale Dag vir Dowes op die laaste Sondag in September (op 29 September in 2024) gevier, 'n betekenisvolle tradisie wat bewustheid skep, insluiting bevorder en ons gemeenskap plaaslik en wêreldwyd versterk.
Vir vanjaar se Dowebewustheidsmaand en Internasionale Dag vir Dowes wil ek graag op twee sake fokus, naamlik hoe joernaliste benamings gebruik om 'n dowe persoon voor te stel en die behandeling van Dowe kinders in Skole vir Dowes.
Bewoordings vir dowe persone
Op verskeie maniere sien of hoor ons wat en hoe hulle skryf. Koerante, sosiale media, televisienuus en X (voorheen Twitter) gebruik dikwels terme soos 'gehoorgestremdheid' om 'n persoon voor te stel wat heeltemal doof is, gebaretaal gebruik en in 'n skool vir Dowes grootgeword het, wat identifiseer as deel van 'n taalminderheid. Joernaliste moet 'Dowes' met 'n hoofletter-'D' gebruik om individue as deel van die Dowe kultuur en gemeenskap voor te stel.
Omgekeerd moet 'doof' met 'n kleinletter-'d' gebruik word om diegene te beskryf wat mondeling doof of hardhorend is, nie gebaretaal ken nie, of nie deel is van die Dowe gemeenskap nie. Die begrip 'persoon met gehoorverlies' is 'n bre? term wat enigiemand insluit wat 'n vermindering in hul vermo? om te hoor het, wat wissel van ligte tot ernstige gehoorverlies. Sommige individue mag verkies om hulself 'gehoorgestremd' te noem. So, joernaliste moet 'n persoon vra wat hulle genoem wil word en hoe hulle identifiseer.
Die wanopvatting bestaan dat alle dowe individue gebaretaal as hul primêre of eerste taal gebruik. Dit is egter nie altyd die geval nie. Sommige dowe individue, veral dié wat mondeling doof of hardhorend is, gebruik dalk hoofsaaklik gesproke taal en ken dalk glad nie gebaretaal nie. Hul eerste taal kan die gesproke taal wees wat hulle aangeleer het, soos Engels, Zoeloe of Afrikaans.
Met ander woorde, nie elke dowe persoon word groot met gebaretaal as hul belangrikste vorm van kommunikasie nie. Dit wissel na gelang van individuele omstandighede, soos hul grootwordjare, opvoeding en persoonlike keuses. Verskillende tipes gehoorverlies bepaal nie outomaties 'n persoon se eerste taal of identiteit nie, aangesien dit dikwels deur ouers se voorkeure be?nvloed word. Kinders wat Doof, hardhorend of mondeling doof is, kan dalk gefrustreerd voel deur bejammering en wil by aktiwiteite ingesluit word, terwyl ouers, wat deur genoeg oordeel in die gesig gestaar is, skaam en seergemaak kan voel en hulself van die uitgebreide familie en dele van die samelewing kan distansieer, ten spyte van 'n mate van aanvaarding. Elke dowe persoon kan hul identiteit kies. Byvoorbeeld, 'n mondeling dowe persoon wat kies om te leer praat en goed kan hoor met behulp van 'n kogleêre inplanting ('n klein elektroniese toestel wat mense help om klanke te hoor), kan deel van die horende wêreld wees. Hulle kan later in hul lewe gebaretaal aanleer en in die Dowe gemeenskap verwelkom word, maar hul identiteit kan eiesoortig bly. Die identiteit van die Dowe gemeenskap is gewortel in gebaretaal en Dowe kultuur, wat inherent is aan die Dowe ervaring.
Joernaliste moet nooit Suid-Afrikaanse Gebaretaal-tolke (SASL) as dowe individue beskryf nie. Dit is 'n algemene misverstand. Suid-Afrikaanse Gebaretaal-tolke is horende individue wat opgelei is om professionele tolke te word, soos tolke van gesproke tale. In die toekoms moet joernaliste daarop let om Dowe of dowe individue korrek voor te stel en dit vermy om negatiewe en onsensitiewe terme soos 'stom' of 'doof en stom' te gebruik, aangesien dowe mense 'n stem het.
Skole vir Dowes
Die geskiedenis herhaal homself in Skole vir Dowes wanneer dit by ons identiteit kom. Ek sien baie Dowe kinders is verward oor hul identiteit wanneer hulle met horende onderwysers kommunikeer wat Signed Exact English, Signed Exact isiZulu, of Signed Exact Afrikaans gebruik. Hierdie kombinasie van gesproke en gebaretale, spraak en gebare tegelyk, voldoen nie ten volle aan die grammatikare?ls en struktuur van 'n natuurlike gebaretaal nie en is nie 'n volwaardige taal nie.
Dowe kinders voel dikwels die 'druk om aan te pas' om Signed Exact English te gebruik vir horende onderwysers om te kommunikeer en stem te gebruik, wat vreemd is omdat ons aangesê is om dit te gebruik om die horendes te akkommodeer. Desondanks kommunikeer Dowe kinders aan die einde van die skooldag in hul natuurlike taal en kultuur binne hul groep, lag, hê pret of terg mekaar soos enige horende lid van hul portuurgroep, en vind hul identiteit deur interaksie met hul Dowe maats. Ons kommunikeer altyd anders tussen Dowe en horende individue as gevolg van die geskiedenis van Dowe onderwys. Ons, die Dowes, het permanent aangepas om slegs Signed Exact English te gebruik wanneer ons met horende mense kommunikeer.
Aangesien dit nie hoofstroomskole is nie, wonder ek hoekom Skole vir Dowes spraakterapie instel. Dit kan lei tot gevoelens van verwarring en die ervaring van diskriminasie. Suid-Afrikaanse Gebaretaal word amptelik erken as die 12de amptelike taal van die land. As 'n mondeling dowe of hardhorende persoon kies om vir spraakterapie te gaan, moet hulle geskik wees vir 'n hoofstroomskool.
Dit is egter onaanvaarbaar as die skool SASL ondermyn en aanhou om dowe kinders te minag en hul grondwetlike regte te skend. Dowe kinders kan enige gesproke taal en SASL leer, maar leer nie noodwendig om in gesproke taal te praat nie, wat nie sin maak nie. Hulle kan uitblink in lees en skryf. Hierdie situasie is soortgelyk aan artikel 4 en 5 van die Bela-wetsontwerp, wat waaksaamheid vereis.
Die bre?r samelewing moet bewus wees van die impak op mense wat Doof, hardhorend of mondeling doof is. Ons pas dikwels by hulle aan. Hulle moet ons respekteer deur ook by ons aan te pas wanneer hulle met ons kommunikeer. Aanpassing is nie moeilik nie.
*Susan (Modiegi) Njeyiyana is 'n junior lektor en Suid-Afrikaanse Gebaretaal-ko?rdineerder in die Departement Algemene Taalwetenskap aan die Universiteit Stellenbosch.
